Figes Orlando Taniec Nataszy. Z dziejów kultury rosyjskiej

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Strawinski, europejskidżentelmen w każdym calu, zawsze nosił talizman, który otrzymał zaraz po urodzeniu.Diagilewhołdował wielu przesądom, które wpoiła mu chłopska niania.Nie lubił się fotografować, byłprzerażony, gdy ktoś położył kapelusz na stole (co wróżyło, że straci pieniądze) albo na łóżku (cooznaczało, że zachoruje), na widok czarnego kota, choćby na Champs-Elys�es w Paryżu, drętwiałze strachu59.Nie ulega wątpliwości, że dzieci szlacheckie uczyły się takich przesądów od chłopskiejniani, której wpływ wychowawczy był tak duży, że odciskał na świadomości dorosłegoczłowieka często silniejsze piętno niż wszystkie nauki Kościoła.Puszkin, na przykład, zostałwychowany w duchu prawosławnym, ale bardzo powierzchownie.Nauczył się modlić, chodziłdo cerkwi, ale poza tym był wolterianinem, który do końca życia pozostał wierny swoimoświeceniowym przekonaniom60.Od niani jednak przejął przesądy pochodzące jeszcze z czasówśredniowiecza.Był pełen złych przeczuć, kiedy wróżka przepowiedziała mu, że zginie z rękiwysokiego blondyna (co okazało się prawdą), i zabobonnie wierzył, że zając przynosinieszczęście (w 1825 roku być może uratowało mu to życie, bo kiedy zając przebiegł mu drogę,postanowił nie jechać do Petersburga i nie wziął udziału w powstaniu dekabrystów)61.Szczególnie zabobonny stosunek miała szlachta do śmierci.Gogol nie używał w listachsłowa śmierć , bo bał się, że ściągnie to na niego nieszczęście.Był to często spotykany przesąd.Pewnie dlatego Tołstoj określał śmierć zaimkiem to w owych wspaniałych fragmentachZmierci Iwana Iljicza, w których opisuje przeżycia umierającego człowieka, i w scenie śmierciksięcia Andrzeja z Wojny i pokoju62.Czajkowski bardzo bał się śmierci (o czym częstozapominają ci, którzy twierdzą, że popełnił samobójstwo, aby nie wyszedł na jaw jegohomoseksualny romans).Przyjaciele kompozytora pilnowali się, aby w jego obecności unikaćtakich słów jak cmentarz i pogrzeb , bo na ich dzwięk Czajkowski wpadał w popłoch63.Wykształcony Rosjanin mógł być więc prawosławnym i poganinem, a zarazemracjonalistą.W rosyjskim charakterze narodowym leżała umiejętność godzenia takichsprzecznych postaw.Strawinski, który lepiej wprawdzie umiał przystosować się do otoczenia niżwiększość ludzi jego sfery, w latach dwudziestych znalazł intelektualną przystań we francuskimkatolicyzmie.Jednocześnie wszakże czuł się silniej niż kiedykolwiek związany z Cerkwiąrosyjską.Od 1926 roku regularnie uczęszczał na nabożeństwa prawosławne, w swoim paryskimdomu kolekcjonował rosyjskie ikony i ściśle przestrzegał rosyjskich obrzędów; zamierzał nawetwybudować sobie prawosławną kaplicę.W tym połączeniu nie było sprzeczności, a przynajmniejkompozytor nigdy jej nie odczuwał.Członkowie kosmopolitycznych elit, do których odurodzenia należał Strawinski, byli często ludzmi kilku różnych wyznań.Jedni zbliżyli się doKościoła katolickiego, zwłaszcza ci (jak Zinaida Wołkonska po wyjezdzie do Włoch w latachtrzydziestych XIX wieku), którzy uważali, że jego internacjonalizm lepiej pasuje do ichświatopoglądu niż etnocentryczna Cerkiew rosyjska.Inni wybierali luteranizm zwłaszcza licznewśród arystokracji osoby pochodzenia niemieckiego.Trudno powiedzieć, co miało większeznaczenie dla ewolucji tej złożonej świadomości religijnej czy dość powierzchowne religijnewychowanie arystokracji, które pozostawiało miejsce dla innych przekonań, czy wpływ innychkultur ale w każdym razie sprawiła ona, że kultura rosyjska miała charakter znacznie bardziejzłożony i wielowarstwowy, niż mogłoby to wynikać z mitycznego obrazu duszy rosyjskiej. 4W1878 roku Dostojewski odbył pierwszą z kilku podróży do pustelni Optinej.Pisarz byłwówczas pogrążony w głębokiej żałobie po stracie ukochanego syna Aleksieja (Aloszy), któryzmarł na epilepsję odziedziczoną po ojcu.Na usilną prośbę żony Dostojewski pojechał doklasztoru, aby szukać tam pocieszenia i pomocy duchowej.Pracował wówczas nad swoją ostatniąwielką powieścią, Braćmi Karamazow (1879 1880), która w jego zamyśle miała być powieściąo dzieciach rozpustnikach i ateistach oraz o spisku dzieci w celu stworzenia swegodziecięcego imperium i komuny socjalnej na rozumnych zasadach 64.Wiele scen, którychDostojewski był świadkiem w Optinej, pojawi się na kartach tej powieści.Długi wykład starcaZosimy o społecznej doktrynie Kościoła, wykład, który należy czytać jako wyznanie wiarysamego Dostojewskiego, został zaczerpnięty z pism klasztornych, a sążniste jego fragmentyprzepisał autor niemal słowo w słowo z %7ływota starca Leonida (1876) autorstwa ojcaZedergolma65.Postać Zosimy była wzorowana głównie na osobie starca Amwrosija, z którymDostojewski zetknął się trzykrotnie.Najbardziej zapadło pisarzowi w pamięci spotkanie w tłumiepielgrzymów, którzy przyszli zobaczyć starca66.Był pod wielkim wrażeniem charyzmatycznejosobowości Amwrosija i w jednym z pierwszych rozdziałów powieści, zatytułowanym Wierzącebaby, odtwarza scenę, która odsłania nam sedno wiary rosyjskiej.Zosima pociesza tamzrozpaczoną chłopkę, opłakującą śmierć syna: Ta jest z daleka rzekł, wskazując wcale jeszcze nie starą, ale wyjątkowo chudąi wyniszczoną babę, której twarz nie była zwyczajnie opalona, ale wprost czarna.Klęczała,wlepiając w starca osłupiałe wejrzenie.We wzroku jej było jak gdyby coś nieuchwytnego. Z daleka, ojcze, z daleka, ze trzysta wiorst będzie.Z daleka, ojcze, z daleka rzekłaśpiewnym tonem& Mówiła zaś, jakby zawodząc.Zgryzota ludu jest milcząca i cierpliwa: zasklepia się w sobie i milczy.Ale bywa teżinnego rodzaju zgryzota, wylewna: znalazłszy sobie upust w łzach, przechodzi w niemilknącylament.Zwłaszcza u kobiet.Ale i taki frasunek nie jest lżejszy od niemego strapienia.Skargiprzynoszą przez to ulgę, że jątrzą i podsycają boleść, która nie szuka pociechy i żywi siępoczuciem, że nie da się utulić.Zawodzenie więc odpowiada potrzebie ciągłego drażnieniarany& Czego płaczesz? Syneczka płaczę, ojcze, trzy latka miał, za trzy miesiące tylko trzy latka by miał.O syneczka się smucę, ojcze, o syneczka.Ostatni syneczek się ostał, czworo ich miałam z moimNikitiuszką, ale nijak się nie chowają nam dzieciaki, nie chowają.Trzech pierwszychpogrzebałam, ale nie bardzo ich żałowałam.A tego ostatniego pochowałam i zapomnieć go niemogę.Cięgiem jakoby przede mną stoi, nie dochodzi.Duszę mi wysuszył.Popatrzę na jegobielizenkę, na koszulinę albo na trzewiczki, i w ryk.Rozłożę, co się po nim ostało, patrzęi płaczę.Powiadam do Nikitiuszki, do męża mojego: Puść mnie z domu, pójdę do miejscświętych.Mój jest dorożkarzem, niebiedniśmy, ojcze, niebiedni, sami sobie gospodarze, i konikiwłasne, i dorożka własna.Ale co nam teraz z naszego dobra? Opuścił się tam beze mnieNikitiuszka mój, pewnikiem się opuścił, ano i dawniej tak bywało: niech no się obrócę, a chłopjuż o nic nie dba.A tera to i ja o niego nie dbam.Ot, już trzeci miesiąc, jakem z domu preczposzła.Zapomniałam, zapomniałam o wszystkim i pamiętać nie chcę; i co ja z nim pocznę, ojczemój? Skończyłam z nim, skończyłam, ze wszystkim skończyłam [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podstrony