Dańcewiczowa Jadwiga Metodyka nauczania składni w szkole podstawowej, 1964

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.barwy, przynależności, własności psychicz�nych, ilości) oraz wskazać sposób jej wyrażania.Techniczniemoże to być ujęte w tabelę, której schemat podaje nauczyciel.78Pr z ykł adWyraz określający Sposób wyrażenia Związek z wyra�Wyraz określany(przydawka) przydawki zem określanymludzie starzy przymiotnik związek zgodyrzeczownikgwiazdeczka śniegu rząduw dopełniaczumiasto Kraków rzeczownik zgodyMożna też polecić grupować przydawki według sposobu wy�rażania, według wskaznika związku, według gatunku wyrażonejcechy.Do ćwiczeń w rozpoznawaniu przydawki i jej sposobu wyra�żania należy powracać okolicznościowo, przygodnie, np.przywprowadzaniu okolicznika i dopełnienia, przy ćwiczeniach w roz�biorze zdań, przy omawianiu ewentualnych błędów składniowychw pracach pisemnych uczniów.Postępujemy w ten sposób dla�tego, aby wiadomości utrwalić praktycznie i wyrobić u uczniówprzekonanie, że nauka gramatyki nie tylko nie jest oderwana odżywej mowy, ale że uczy rozumieć rolę i znaczenie mowy w życiuczłowieka.O K O L IC Z N IKW okoliczniku wyrażamy różne szczegóły, okoliczności towa�rzyszące jakiejś czynności lub jakiemuś stanowi, np.miejsce,czas (Idę d r o g ą.W racam z a r a z ).Okolicznik charakteryzujeczynność lub stan, podając jakąś ich właściwość lub sposób w y�konania (M ów i s z y b k o.D rzw i otwarto z t r z a s k i e m.Idziep r o s t o j a k s t r z e l i ł.W alczył j a k l e w ), ograniczając jepod względem ilościowym (W iadomość b a r d z o go ucieszyła.Szeroki n a c e n t y me t r.Chłopcy dostali p o k r o mc e chle-ba) i wskazując na cel czynności (Przyjechałam p o ma mę -Przyszłam z o b a c z y ć s i ę z tobą.A n tek pracuje d l a p o �c h w a ł y ).Z okolicznika dowiadujemy się również o zródłach,o przyczynie jakiejś czynności lub stanu (U m iera m z p r a g n i e -n i a.Z p o wo d u c h o r o b y nie m ogę przyjść do ciebie.Za�czerwienił się z g n i e wu ).W okoliczniku wyrażamy takżeskutek, jaki był następstwem pewnej czynności lub stanu (Po�79wtarzasz to a ż d o z n u d z e n i a.Opaliła1się n a Mu r z y n �ie ą).Okolicznikiem wyrażamy też warunek, od którego zależywykonanie czynności lub zaistnienie jakiegoś stanu (W r a z i ed e s z c z u nie pójdziem y jutro na plażą.Cała klasa pójdzie doteatru p o d wa r u n k i e m z g o d y dyrekcji).W okolicznikuwreszcie wyraża się warunek, który nie miał siły , aby przeszko�dzić w wykonaniu czynności (P o mi mo z a z i ą b i e n i a p o�szedł na ślizgawką.N a p r z e k ó r kolegom zamknął sięw domu).Ponieważ okolicznik określa jakąś czynność lub stan, zatemwyrazem określanym jest z reguły czasownik, czasem może nimbyć przymiotnik albo przysłówek oraz liczebnik czy zaimek przy-miotny lub przysłowny (M ów ią p o a n g i e l s k u.N i e z mi e r �n i e rzadki.Z b y t dobrze.Czwarty z k o l e i.T u niedaleko).Jak z powyższego wyliczenia widać, funkcja okolicznika wy�raża się w wielu odcieniach znaczeniowych.Odcieni tych jestoczywiście o wiele więcej, aniżeli powyżej wskazano.Byłobyjednak rzeczą niewłaściwą wchodzić w podobne subtelnościw szkole podstawowej.Jeżeli tu zostały one wspomniane, to zewzględu na trudności, na jakie napotyka nauczyciel, przygotowu�jąc materiał rzeczowy (językowy) na lekcję, czy ze względu natrudności związane z rozpoznawaniem funkcji niektórych skład�ników zdania i z zaliczeniem ich do właściwej kategorii grama�tycznej.Jeżeli tego rodzaju wątpliwość zjawi się u nauczycielai jeśli mu pomoc jakiegoś dobrego podręcznika gramatyki niepotrafi jej wyjaśnić, będzie to nieomylna wskazówka, że takichprzykładów nie można dać uczniowi do obserwacji i analizy.Uczeń ma na lekcjach o okoliczniku zorientować się w zasadniczejfunkcji okolicznika, zrozumieć, że okolicznik określa właściwośćczynności lub stanu, że wyraża różne okoliczności, które towarzy�szą czynności lub stanowi, które czynność lub stan jakoś charak�teryzują.Wyrazem określanym, z którym się okolicznik wiąże,jest przeważnie czasownik, niekiedy bywa nim przymiotnik lubprzysłówek.Aby nie wdawać się zbytnio w szczegóły, nie w y�mieniamy osobno imiesłowów zaliczymy je, zresztą słusznie,do czasowników a o liczebnikach i zaimkach na tym stopniuwspominać nie trzeba.Są to wypadki rzadsze i przeważnie zna�czeniowo nie dość jasne.80W szkole podstawowej należy tylko uwzględnić okolicznikimiejsca, czasu, sposobu, przyczyny i celu.Inne odcienie funkcjo�nalne są dla umysłu dziecka na tym stopniu rozwoju nieuchwyt�ne, a związki warunkowe i przyzwalające niezrozumiałe.Sposób opracowania okoliczników w zasadzie jest taki samjak sposób opracowania przydawki.Pierwszy moment to zwró�cenie uwagi na ten składnik zdania w żywej mowie, w związkuz jakąś aktualną sytuacją, z jakimś spostrzeżeniem, z jakimśkontekstem.Drugi to zwrócenie uwagi na funkcję oko licznikaprzez nagromadzenie podobnych wyrażeń składniowych i usta�lenie pytania o tego rodzaju wyrażenia.Ponieważ funkcja oko�li cznika ma, jak widzieliśmy, kilka odcieni znaczeniowych, więcw opracowaniu trzeba będzie przynajmniej niektóre z nichuwzględnić.A więc oddzielnie zwrócimy uwagę na okolicznikczasu, oddzielnie na okolicznik miejsca itd.Po kolejnym ukazaniu różnych odcieni funkcji okolicznikauczniowie powinni dojść do uogólnienia dotyczącego zasadniczejfunkcji okolicznika.Powinni stwierdzić, że okolicznik określaczynność lub stan, wymieniając okoliczności, wśród których sięone odbywają, które im towarzyszą.Następnie należy wymienićnazwy różnych, częściej spotykanych okoliczników i żądać, abyuczniowie podawali jak najwięcej przykładów z własnej głowy,ze swoich wypracowań pisemnych, z tekstów drukowanych.Przyczym wskazane jest, aby uczniowie czerpali przykłady nie tylkoz tekstów poetyckich, beletrystycznych lub zbeletryzowanych,ale i z tekstów popularnonaukowych, jakimi są podręczniki in�nych (poza językiem polskim) przedmiotów nauczania, orazz czasopism dla dzieci i młodzieży.(Nauczyciel, pamiętając o tym,powinien przyzwyczajać uczniów, by na lekcjach języka polskiegomieli oni czasopisma ze sobą).Z tego materiału nauczyciel wybierze po kilka wyrazistychprzykładów, na podstawie których pokaże uczniom sposoby w y�rażania okolicznika.Są to w zasadzie trzy sposoby: 1.Okolicznikmoże być wyrażony przysłówkiem, np.: Sosna wyrosła wy s o k o.2.Okolicznik może być wyrażony rzeczownikiem w przypadkuzależnym, np.: Pojed ziem y n o c ą.3.Okolicznik także może byćwyrażeniem przyimkowym, np.: Id ziem y d o t e a t r u.Imiesłowu przysłówkowego w szkole po [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podstrony